Glutensiz diyetler son yıllarda popülerleşti, ancak gluten hassasiyeti gerçekten var mı? Çölyak hastalığı dışında glutenin sindirim sistemi üzerindeki etkileri bilimsel olarak kanıtlandı mı? Uzmanlar ve araştırmalar, gluten hassasiyetinin ardındaki gerçekleri açıklıyor.

Gluten Hassasiyeti Gerçek mi? Bilim İnsanları Yanıtladı

Son yıllarda glutensiz ürünler market raflarını doldurdu, restoran menülerine “glutensiz” ibareleri eklendi ve birçok insan sağlık sorunlarını gluten tüketimine bağlamaya başladı. Ancak pek çok kişi için şu soru hâlâ kafa karıştırıcı:
Gluten hassasiyeti gerçekten var mı, yoksa bu sadece bir trend mi?

Bilim dünyası bu konuda uzun süredir araştırmalar yürütüyor. Bu yazıda, glutenin insan sağlığı üzerindeki etkilerini, çölyak hastalığı ile karıştırılmaması gereken “gluten hassasiyeti” kavramını ve bilim insanlarının son veriler ışığında yaptığı açıklamaları ele alıyoruz.

Gluten Nedir? Nerelerde Bulunur?

Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein grubudur. Özellikle hamurun elastik yapısını sağlayan bu protein, ekmek ve makarna gibi ürünlerin dokusunu belirler.

Gluten içeren başlıca besinler:

Beyaz ve tam buğday unundan yapılan ekmekler
Makarna, bulgur, irmik
Pasta, kurabiye ve kekler
Bira ve malt bazlı içecekler
İşlenmiş hazır gıdaların büyük kısmı

👉 Glutensiz ürünler için güvenilir marka örneği: Schär

Çölyak Hastalığı ile Gluten Hassasiyeti Aynı Şey mi?

Hayır, bu iki durum birbirinden oldukça farklıdır.

1. Çölyak Hastalığı:

Otoimmün bir hastalıktır. Gluten tüketildiğinde bağışıklık sistemi ince bağırsağa saldırır. Bu hastalık tıbbi testlerle net şekilde teşhis edilebilir.
Tanısı: Anti-tTG antikor testi ve ince bağırsak biyopsisi

2. Gluten Hassasiyeti (Non-Çölyak Gluten Sensitivitesi):

Ne otoimmün tepkime vardır, ne de bağırsakta hasar görülür. Ancak kişi gluten tükettikten sonra bazı semptomlar yaşar.

Bu semptomlar genellikle şunlardır:

Şişkinlik
Karın ağrısı
Gaz
Baş ağrısı
Yorgunluk
Konsantrasyon güçlüğü (“beyin sisi”)

Peki, Bilim Ne Diyor? Gluten Hassasiyeti Gerçek mi?

Avrupa ve ABD merkezli birçok akademik çalışma, gluten hassasiyetinin gerçek bir fizyolojik durum olabileceğini ortaya koyuyor. Ancak bu durumun tanısı karmaşık, çünkü laboratuvar testleriyle kesin olarak belirlenemiyor.

Öne çıkan bilimsel araştırmalardan bazıları:

2011 – Monash Üniversitesi (Avustralya):
Non-çölyak bireylerde gluten alımı sonrası şikâyet artışı gözlemlendi. Ancak aynı çalışmada fermente olabilen karbonhidratlar (FODMAP) da suçlandı.
👉 Kaynak
2013 – Columbia Üniversitesi:
Gluten hassasiyeti olan bireylerde, bağırsak geçirgenliğinde artış ve bağışıklık tepkimelerinde değişiklikler saptandı.
👉 Columbia Medical Center

“Gluten hassasiyeti, çölyak gibi test edilebilir bir hastalık değil; ama belirtileri gerçek. Bireylerin kendilerini dinlemeleri ve takip etmeleri önemli.”
— Prof. Dr. Peter Green, Columbia Üniversitesi Çölyak Merkezi

Gluten Hassasiyeti Tanısı Nasıl Konur?

Gluten hassasiyetinde kesin bir test yoktur. Tanı, dışlayıcı yöntemle konur:

Çölyak ve buğday alerjisi dışlanır
Kişi birkaç hafta glutensiz diyet uygular
Belirtiler kaybolursa ve gluten yeniden tüketildiğinde geri dönüyorsa, “gluten hassasiyeti” düşünülür

💡 Bu süreç mutlaka diyetisyen ve gastroenteroloji uzmanı eşliğinde yürütülmelidir.

Gluten Hassasiyetinde Hangi Beslenme Tercih Edilmeli?

Tamamen glutensiz bir diyet uygulamak gerekli olmayabilir. Bazı bireyler sadece aşırı gluten tüketiminden kaçındığında da rahatlama hisseder.

Önerilen besinler:

Glutensiz tahıllar (kinoa, pirinç, karabuğday, mısır)
Doğal olarak glutensiz olan sebze, meyve, et ve süt ürünleri
Glutensiz etiketli işlenmiş gıdalar
Fermente ürünler (yoğurt, kefir)

Uzak durulması gerekenler:

Beyaz ekmek, makarna
Bira
Hazır çorba ve soslar (gluten içerebilir)
Kurabiye, kek gibi un bazlı ürünler

Glutensiz Beslenmenin Riskleri Var mı?

Evet. Eğer glutensiz diyet bilinçsiz yapılırsa, şu riskler ortaya çıkabilir:

Lif eksikliği
B vitaminleri (özellikle folat ve B12) eksikliği
Demir ve çinko yetersizliği
Yüksek glisemik indeksli besin tüketimi

Bu nedenle glutensiz beslenmek isteyen bireyler, bir beslenme uzmanı eşliğinde diyet planlamalıdır.